1.قرآن مجيد چگونه نازل شد؟ در شب قدر قرآن به صورت دفعي نازل شد يا تدريجي؟ بر اساس آيات قرآن كريم، شب قدر هر سال تكرار مي‏شود؛ منظور از اين تكرار چيست؟ آيا در هر «ليلة القدر» قرآن نازل مي‏شود؟

جواب:

اين پرسش به دو مطلب باز مي‏گردد؛ نخست اينكه قرآن كريم به چه صورت نازل شد؟ ديگر اينكه تكرار ليلة القدر چه نقشي دارد؟

درباره نزول قرآن كريم، خداوند در سوره مباركه بقره مي‏فرمايد: ﴿شهر رمضان الذي اُنزل فيه القرءان﴾[1]؛ سپس در سوره مباركه دخان مي‏فرمايد: ﴿اِنّا اَنزلناه في ليلة مباركة﴾[2]؛ در پايان در سوره مباركه قدر نيز آورد: ﴿اِنّا اَنزلناه في ليلة القدر﴾.[3] از اين آيات معلوم مي‏شود كه آن ليله مباركه در ماه مبارك رمضان است و شب قدر نيز در همين ماه قرار دارد، پس شب قدر ظرف نزول قرآن كريم است.

از طرفي قرآن كريم در دوران نبوت 23 ساله پيامبراكرم‏صلي الله عليه و آله و سلم نازل شده است، چنان‏كه عده‏اي به آن حضرت اعتراض كردند كه چرا قرآن يكباره و به صورت دفعي نازل نمي‏شود: ﴿لولا نزّل عليه القرءان جملة وحدة﴾[4]، پس قرآن يكجا نازل نشده و به صورت تدريجي تنزيل يافته است. خداي سبحان هم اين امر را امضا كرده است: ﴿كذلك لنثبّت به فؤادك و رتّلناه ترتيلا﴾.[5]

بر اين اساس، از سويي همه قرآن در شب قدر و در ماه مبارك رمضان نازل شده و از سوي ديگر، براساس تاريخ قطعي اسلام، قرآن كريم طي 23 سال نازل شده است، چنان‏كه آيات ديگري نيز بر نزول تدريجي قرآن دلالت دارد.

مطلب ديگر اينكه به يقين اختلاف در نزول، به تناقض منتهي نمي‏شود و حتمًا راه حلي براي آن وجود دارد، زيرا چنين اختلافي در قرآن كريم وجود ندارد: ﴿لو كان من عند غير اللّه لوجدوا فيه اختلافاً كثيرا﴾.[6]

طائفه‏اي از ادله قرآني نشان مي‏دهند كه قرآن به صورت دفعي نازل شده است. گروهي نيز بيان‏گر اين حقيقت‏اند كه قرآن به صورت تدريجي نازل شده است و ادله ديگر اختلاف در گفته‏هاي خدا را نفي مي‏كنند، پس همه اين آيات با هم هماهنگ هستند و ما بايد اين هماهنگي را ادراك كنيم.

براي برقراري اين هماهنگي وجوهي بيان شده است:

1. همه قرآن در شب قدر به «بيت المعمور» يا «سماء دنيا» نازل شد؛ آن‏گاه نزول تدريجي آن از بيت المعمور به عالم طبيعت صورت گرفت، پس نزول دفعي آن، نزول قرآن به آسمان دنيا و نزول تدريجي، نزول آن از آسمان دنيا و بيت المعمور به عالم طبيعت است.[7]

2. عده‏اي گفته‏اند كه نزول قرآن كريم به بيت المعمور هم تدريجي است؛ به اين صورت كه در شب قدر هر سال، آياتي كه در كل سال بايد به صورت تدريجي نازل مي‏شد، به صورت دفعي به بيت‏المعمور نزول مي‏يافت.[8]

3. عده‏اي هم راه حل ديگري ارائه كرده و گفته‏اند: «نزول قرآن در شب قدر است؛ يعني آغاز نزول تدريجي آن در شب قدر است»؛[9] به عبارت ديگر، هر ممتد دامنه‏داري آغازي دارد و آغاز نزول

قرآن شب قدر است؛ گرچه در شب مبعث، چند آيه از سوره علق نازل شد؛ ولي آغاز نزول استمراري آن شب قدر بود.[10]

4. وجه عميق ديگري هم وجود دارد كه با آن مي‏توان مسئله را جمع كرد؛ در شب قدر همه قرآن با وجود اجمالي خود كه عين كشف تفصيلي است، بر قلب مطهّر پيامبر اكرم‏صلي الله عليه و آله و سلم نازل شد، سپس از آن وجود تفصيلي و گسترده طي 23 سال نازل گرديد.[11]

وجوه گفته شده نيز هر يك نقض مي‏شود، زيرا قرآن كريم در سوره مباركه بقره و مانند آن، هنگام طرح مسئله نزول مي‏فرمايد: «اين كتاب براي هدايت مردم نازل شده است». اگر كتابي براي هدايت مردم نازل شده، بايد به مردم برسد و در سطح مردم باشد، پس درست نيست كه بگوييم كتابي كه به بيت المعمور آمده و در آن مانده، براي هدايت مردم نازل شده است.

از طرفي ظاهر آيه ﴿اُنزل فيه القرءان هدي للنّاس و بيّنات من الهدي و الفرقان﴾[12] نشان مي‏دهد كه «همه قرآن» يكجا براي مردم نازل شده است و چون تنها زماني كه قرآن بر پيامبر اكرم‏صلي الله عليه و آله و سلم در عالم طبيعت نازل مي‏شود، مي‏توان گفت كه براي هدايت مردم است، پس قرآن «دفعتاً واحدة»، و «جملةً واحدة» در شب قدر بر قلب مطهر پيامبر اكرم‏صلي الله عليه و آله و سلم نازل شد، تا با نورانيت جامع پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم، هدايت‏گر مردم باشد. نزول تدريجي قرآن نيز طي 23 سال صورت گرفت.[13] اين امر مي‏تواند راه جمع ميان انزال دفعي و نزول تدريجي قرآن باشد.

درباره شب قدر، برخي اهل سنّت بر اين باورند كه شب قدر منتفي شده است. قرطبي در الجامع لأحكام القرآن [14] اين قول را نقل كرده است؛ البته اين سخن نادرست است و هر سال شب قدري دارد. مرحوم كليني(رضوان اللّه عليه) در اصول كافي از ائمه(عليهم‌السلام) نقل كرده است: شما به سوره قدر احتجاج كنيد[15]، زيرا در سوره قدر آمده است كه هر سال ليلة القدري دارد.

در شب قدر، فرشتگان با همراهي روح (جبرئيل سلام اللّه عليه)، همه احكام و امور را به زمين مي‏آورند و سپس به كسي مي‏سپارند، چون افراد عادي نمي‏توانند ميزبان فرشتگان باشند و احكام صادره را تحويل بگيرند، پس كسي كه در روي زمين حاضر است، يعني وجود مبارك ولي‏عصر(ارواحنا فداه)، مهمان‏دار اين فرشتگان و تحويل گيرنده امور و مقدّرات است. قرآن در شب قدر ظهور تازه‏اي دارد. در حقيقت آنچه فرشتگان در شب قدر به همراه مي‏آورند، همان وعده‏ها، وعيدها و اخبار قرآني است. آنان پس از تحويل دادن احكام و امور تحليلهاي عقلي و معارف قرآني را گزارش مي‏دهند.

امام كسي است كه فرشتگان بر او نازل مي‏شوند. البته جريان تشريع در ميان نيست، چون تشريع مخصوص پيامبر اكرم‏صلي الله عليه و آله و سلم است وپس از رحلت آن حضرت به پايان رسيده است؛ اما امام كه انسان كامل و معصوم است، فرشتگان را درك مي‏كند؛ پيام آنان را مي‏فهمد؛ از علم غيب الهي با خبر مي‏شود؛ از وعده‏ها، وعيدها و گزارشهايي كه در اين سال محقق مي‏شود، آگاهي مي‏يابد، و به اذن او اين كارها در عالم طبيعت انجام مي‏گيرد.

به اين ترتيب، مي‏توان گفت كه شب قدر با قرآن ارتباط تنگاتنگي دارد؛ از اين‏رو هر سال شب قدري دارد و تكرار شب قدر، با تكرار وعده‏ها و وعيدهاي الهي و تحقق اخبار الهي همراه است.